W ubiegłym tygodniu Polski Związek Przetwórców Tworzyw Sztucznych rozesłał do Polskich Posłów i Senatorów pismo ws. planowanych nowych regulacji prawnych w zakresie gospodarki tworzywami sztucznymi i odpadami. W liście szczegółowo naświetlamy powyższą kwestię, przedstawiamy nasze stanowisko i proponujemy najlepsze naszym zdaniem rozwiązania. Treść pisma poniżej:

Szanowni Państwo,

pozwalamy sobie zwrócić Waszą uwagę na zagadnienia związane z szeregiem planowanych nowych regulacji, które dotyczą gospodarki tworzywami sztucznymi, co łączy się wprost z modelem gospodarki odpadami w Polsce. Temat jest niezwykle ważny, szczególnie, że planowane rozwiązania zagoszczą w porządku prawnym na wiele lat. Jest to niepowtarzalna szansa, by znacznie zwiększyć strumień opakowań w szczególności z tworzyw, które będą zawracane do ponownego wykorzystania bądź przerobu, jak również wykluczyć wiele patologii, które dotykają obecnie gospodarkę odpadową.

1. Regulacje dotyczące Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta

Aktualnie trwa dyskusja na temat projektu przedłożonego przez Ministerstwo Klimatu i  Środowiska. Z żalem stwierdzamy, że nie zawiera on w praktycznie żadnym stopniu wszelkich propozycji czy uwag zgłaszanych od dłuższego czasu przez w zasadzie wszystkich interesariuszy. Otrzymaliśmy propozycję, którą możemy porównać do systemu, jaki funkcjonuje w praktyce na Węgrzech. Jest to rozwiązanie polegające jedynie na ściąganiu z rynku środków finansowych, które finalnie w żaden sposób nie przyczynia się do wzrostu poziomu recyklingu. W rzeczywistości jest wręcz przeciwnie – poziom ponownego przerobu tworzyw systematycznie spada.

Obawiamy się podobnego scenariusza w Polsce i nie jesteśmy w tym odosobnieni. Zarówno podmioty obejmujące zasięgiem swego działania cały łańcuch dostaw (producenci kosmetyków i napojów, dostawcy opakowań, recyklerzy), zrzeszeni w Grupie Roboczej ds. ROP przy Konfederacji Lewiatan, firmy zrzeszone w Związku Pracodawców EKO-PAK, a wreszcie  Rada Dialogu Społecznego, przekazały swoje jednoznacznie negatywne stanowiska do MKiŚ.

W ocenie szerokiej rzeszy interesariuszy (w tym PZPTS) opublikowany w sierpniu br. Projekt systemu ROP zaprzecza minimalnym wymogom dla systemów ROP, przewidzianym w art. 8a Dyrektywy Odpadowej, jest wewnętrznie niespójny i konstruowany w oparciu o niewłaściwe lub błędne założenia prawne. W rezultacie, system oparty na implementacji tak skonstruowanej propozycji nie będzie w stanie realizować celów, dla jakich ROP został stworzony i poza fundamentalną niezgodnością z Dyrektywą Odpadową, którą ma implementować, jest także niezgodny z przepisami polskimi, włącznie z naruszeniem postanowień Konstytucji. Zaproponowane w Projekcie rozwiązania, w praktyce nie będą realizować celów środowiskowych, ani wdrażać praktycznych rozwiązań dla realizacji idei gospodarki obiegu zamkniętego („GOZ”). Należy stanowczo podkreślić, co nie znalazło swojego odzwierciedlenia w Projekcie, rozszerzona odpowiedzialność producenta ma być narzędziem GOZ i sprzyjać tworzeniu nowych modeli biznesowych celem realizacji idei GOZ. Ponadto, taki system ma przyczynić się do zagospodarowania jak największej ilości odpadów w taki sposób, aby w jak najmniejszym stopniu trafiały one do środowiska naturalnego. Niestety, Projekt w żaden sposób tego nie czyni, co ostatecznie jest sprzeczne także z postulatami prezentowanymi w Europejskim Zielonym Ładzie, jak również Polskim Ładzie.

Zarówno PZPTS, jak i inni członkowie Konfederacji Lewiatan, jednoznacznie negatywnie oceniają Projekt.

2. Przepisy wprowadzające do polskiego porządku prawnego zapisy dyrektywy SUP (ang. Single Use Plastics).

Jako branża przyjmujemy ze zrozumieniem odpowiednie zapisy w projekcie krajowym co do listy produktów objętych dyrektywą Komisji Europejskiej, jak również wynikający z tego zakres obowiązków dla przedsiębiorców. Przedsiębiorstwa wytwarzające artykuły objęte zakazem wprowadzania na rynek miały przynajmniej możliwość częściowego przygotowania do nadchodzących zmian. Jednakże dyrektywa, jak również projekt transpozycji, wprowadza także cele dotyczące szerszej grupy produktów, gdzie dopiero z chwilą wprowadzenia regulacji w Polsce rozpocznie się proces przystosowawczy. To powoduje znaczną niepewność, zwłaszcza w kontekście zaproponowanych opłat, które mogą spowodować wykluczenie również tych produktów z obrotu. Pragniemy przypomnieć, że wytyczne do dyrektywy są nadal dyskutowane przez KE i do tej pory przedsiębiorcy nie znają ich ostatecznego kształtu.

Jesteśmy świadomi planowanych ograniczeń, jednakże zwracamy uwagę na dotychczasowe doświadczenia w odniesieniu do lekkich torebek foliowych oraz toreb powyżej 50 mikrometrów z tworzywa sztucznego. Nałożone opłaty w latach 2018/2019 w wysokości 0,20 PLN /za sztukę przewyższają o 200-300% średnią wartość produktu.

Ww. drastyczna opłata spowodowała:

• Likwidację miejsc pracy oraz bankructwa firm, które legalnie zainwestowały w park maszynowy.
• Utratę podatków dla budżetu.
• Wprowadzenie alternatywnych produktów z Azji o większym śladzie środowiskowym o czym mówią m.in. badania Ministerstwa Środowiska Danii oraz COBRO-Instytut Łukasiewiczaprzeprowadzone dla ówczesnego Ministerstwa Środowiska.
• Wyrugowanie z rynku toreb z plastiku o grubości powyżej 50 mikrometrów będących, zgodnie z analizami Komisji Europejskiej, najlepszą opcją środowiskową dla toreb na zakupy.

Mając na względzie odpowiednią transpozycję dyrektywy Single Use Plastics i jej naczelny cel ograniczenia zaśmiecania i przejście na gospodarkę obiegu zamkniętego przedstawiamy poniższe uwagi:

1/ Opłata z tytułu wprowadzania kubków i pojemników z tworzywa sztucznego (art. 3 c.1 zał.6.

W opinii PZPTS proponowana opłata maksymalna 1 zł/ szt. jest nieproporcjonalna do celu. Celem dyrektywy jest zmniejszenie zużycia kubków plastikowych oraz określonego typu opakowań przeznaczonych do posiłków gotowych do spożycia, a nie wyłączenie ich z obrotu. W przypadku wysokiej opłaty będzie to oznaczało ich całkowite usunięcie z rynku. Obecnie nie ma powszechnie dostępnych jednorazowych alternatyw niezawierających tworzyw sztucznych (kubki papierowe posiadają w składzie tworzywo, w przeciwnym wypadku nie spełniają warunku szczelności; kubki z tworzyw pochodzenia roślinnego np. PLA są także objęte dyrektywą) / (opakowania jednorazowe z papieru i  pulpy nie są powszechnie dostępne; opakowania te nie zostały przeanalizowane pod kątem bezpieczeństwa dla konsumentów). Natomiast wielorazowe alternatywy wymagają odpowiedniego zaplecza sanitarnego, które w większości placówek obecnie nie istnieje. Zgodnie z dyrektywą środki przyjęte przez kraj członkowski muszą być proporcjonalne i niedyskryminujące (art. 4 1 dyrektywy).

2/ Cele zmniejszenia ilości wprowadzanych produktów zgodnie z załącznikiem nr 6 do ustawy.

Zgodnie z dyrektywą na państwach członkowskich ciąży obowiązek wykazania zmniejszenia stosowania tych produktów do roku 2026 w porównaniu z 2022 rart.4 pkt. 1 dyrektywy). Wobec tego w pierwszej kolejności należy wprowadzić sprawozdawczość, a następnie określone cele i środki zmniejszające. Należy rozważyć ewentualne problemy związane z zaopatrzeniem szpitali, dużych zakładów przemysłowych, punktów opieki medycznej itp.a także wziąć pod uwagę miejsca narażone na zaśmiecanie takie, jak imprezy plenerowe itp.

3/ Koszty dla przedsiębiorców z tytułu ROP (art. 3k ust. 1).

Koszty te powinny odzwierciedlać bezpośrednie koszty zarządzania odpadami tych produktów oraz inne szczegółowe koszty, natomiast wyznaczona opłata nie odnosi się do tych kosztów. Przytaczamy zapis w projekcie ustawy. Minister właściwy do spraw klimatu, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych oraz ministrem właściwym do spraw gospodarki, określi, w drodze rozporządzenia, stawki opłaty, o której mowa w art. 3k ust. 1, kierując się koniecznością pokrycia kosztów zagospodarowania tych odpadów oraz utworzenia i trzymania publicznych systemów zbierania.” W naszej opinii zapis jest nieprecyzyjny i niezgodny z przepisami dyrektywy art. 8 ust. 2, gdzie koszty obciążenia przedsiębiorców są szczegółowo wyspecyfikowane i odnoszą się do rzeczywistych kosztów zagospodarowania tych odpadów. Szacowany koszt opakowań objętych proponowaną opłatą 0,05 zł wzrósłby od 50% do ponad 100%.

4/ Kolejne obciążenie dla producentów torebek.

Nowelizacja ustawy o utrzymaniu porządku i czystości w gminach wprowadziła istotne obciążenie dla producentów lekkich torebek foliowych, co spowodowało drastyczne ograniczenie skali ich działalności i wyrugowanie z rynku w znacznej części przez alternatywy o większym śladzie środowiskowym. Koszty wyspecyfikowane w dyrektywie SUP w odniesieniu do lekkich torebek foliowych są wielokrotnie niższe od obowiązującej w kraju opłaty recyklingowej. W projekcie natomiast obciąża się producentów kolejną opłatą, co nie ma uzasadnienia w statystykacha także poziomie kosztów wynikających z dyrektywy. Ministerstwo Klimatu i Środowiska jest w  posiadaniu danych wskazujących na skuteczną redukcję i osiągnięcie celu ograniczenia zużycia. Wobec tego dodatkowa opłata wydaje się bezzasadna.

5/ Obowiązek utrzymania dostępności alternatyw przez przedsiębiorców (art. 3b ust. 2).

Obecnie na rynku polskim nie ma surowców alternatywnych, które mogłyby zabezpieczyćnawet w kilku procentachpotrzeby rynku na pojemniki objęte projektem (dania na wynos spożywane na miejscu, opakowania do fast foodów itp.). Większość produktów alternatywnych jest produkowana poza Unią Europejską (Azja), co wiąże się z dodatkowym kosztem środowiskowym i emisją CO₂ związanymi z transportem. Dodatkowo ich bezpieczeństwo w odniesieniu do kontaktu z żywnością nie jest analizowane. Może to spowodować, że ustawodawca wprowadzi regulacje, które będą skutkowały przejściem na produkty stanowiące zagrożenie dla konsumenta. Przywołujemy zapis art. 11 dyrektywy, że na państwach członkowskich ciąży obowiązek zapewnienia higieny i bezpieczeństwa żywności. Z kolei odpady alternatywnych produktów, których strumień znacznie wzrośnie, również będą wymagały selekcji i odpowiedniego przetwarzania w odpowiednich instalacjach przemysłowych. Dodatkowo wymóg powyższy w naszej ocenie, poważnie ogranicza fundamentalną zasadę wolności handlu i zmusza przedsiębiorców do rezygnacji ze specjalizacji w określonych produktach, która w efekcie doprowadziła we współczesnej gospodarce do obniżenia cen produktów dla konsumentów.

6/ Wpływ na rynek pracy i produkcję krajową.

Producenci opakowań i produktów jednorazowych z tworzyw sztucznych w Polsce to bardzo istotny sektor przetwórstwa przemysłowego zaopatrujący rynek polski i UE. Szacowana liczba objętych potencjalnymi regulacjami przedsiębiorstw branży opakowań z tworzyw sztucznych przekracza 1 tys. przedsiębiorstw, a przepisy ustawy wpływają nie tylko na producentów opakowań i torebek, a także na producentów folii, którzy zaopatrują producentów opakowań oraz handel. Drastyczne wprowadzanie przepisów ograniczających w krótkim czasie nie daje przedsiębiorcom możliwości adaptacji do nowych warunków. Natomiast działanie takie może dać silny impuls do importu i redukcji popytu u krajowych producentów, co bezpośrednio przełoży się na rynek pracy.

7/ Brak jasności dla producenta w odniesieniu do możliwości zakwalifikowania opakowania zgodnie z projektem regulacji.

Producenci opakowań używanych do żywności spożywanej na miejscu (zał. 6) często nie znają dalszego wykorzystania opakowania, które w swojej uniwersalnej formie spełnia wymogi do pakowania żywności nie objętej dyrektywą. Wobec tego dość łatwo, w sposób niezawiniony, mogą popełnić wykroczenie podlegające karze. Przykładem mogą być gotowe dania ze sprzedaży detalicznej, które ze względu na konieczność obróbki cieplnej są wyłączone z dyrektywy. Te same opakowania są często używane do dań objętych dyrektywą.

Propozycje PZPTS:

ad.1 Zniesienie opłaty. Wprowadzenie obowiązku ewidencji od 3 lipca 2021 roku. Po analizie półrocza 2021 wprowadzenie rozporządzeniem odpowiednich narzędzi począwszy od 3 lipca 2022 r. adekwatnych do konkretnego planu ograniczenia zużycia do 2026 roku.

ad.2 Wprowadzenie środków jak w ad.1

ad.3 Koszty powinny być zgodne z zapisami dyrektywy, a zapisy krajowe powinny je odzwierciedlać. Proponujemy powiązanie opłat z kosztami rzeczywistymi.

ad.4 Producenci lekkich torebek foliowych powinni być wyłączeni z opłaty ze względu na już wnoszoną opłatę recyklingową. Proponujemy wykreślenie załącznika 9 oraz 11.

ad.5 Obowiązek ten jest wyłącznie jednym z narzędzi możliwych do zastosowania i nie ma wymogu przerzucania go na przedsiębiorców (art. 4 ust. 1 dyrektywy). Proponujemy wykreślenie.

ad.6 Wprowadzenie odpowiednich regulacji począwszy od 3 lipca 2022 r.

ad.7 Doprecyzowanie w przepisach i zaadresowanie określonego obowiązku do miejsc/podmiotów, które będą w stanie wskazać przeznaczenie pojemnika.

Pragniemy zwrócić uwagę na bardzo dobre wyniki Czech w odniesieniu do gospodarki odpadami tworzyw sztucznych oraz aktualny projekt transpozycji dyrektywy przyjęty przez ten kraj. Projekt jest, w naszej opinii, dobrym rozwiązaniem zarówno dla środowiska, jak i dla przedsiębiorców. Projekt jest dostępny na stronach Komisji Europejskiej.

Zdajemy sobie sprawę z objętości tego listu, jednak waga poruszanych w nim problemów jest znaczna. Co więcej – nowe przepisy dotyczące tak ROP, jak i jednorazowych wyrobów z tworzyw sztucznych, zdefiniują na długie lata ramy, w jakich przyjdzie funkcjonować przedsiębiorcom. Dlatego też, w imieniu członków naszej organizacji, zgłaszamy gotowość do spotkań z przedstawicielami polskiego parlamentu (w dowolnej formule), celem omówienia kierunku, w jakim powinny zmierzać prace legislacyjne.

W świetle obecnych projektów regulacji mamy także poważne obawy, że niektóre opakowania zostaną objęte podwójnie opłatami za te same czynności, a natomiast butelki z tworzywa sztucznego aż trzema dublującymi się opłatami z tytułu SUP, ROP i systemu kaucyjnego. Zapraszamy również do odwiedzenia jednego z nowoczesnych zakładów przetwórstwa tworzyw, by na miejscu i naocznie zapoznać się ze współczesnymi technologiami przerobu tego surowca oraz porozmawiać o faktycznej roli, jaką współcześnie odgrywają tworzywa sztuczne.